/ 32 | Najveća i najlepša od četiri kapijeBeogradaudobakada je ovaj gradbio turskavarošbila je čuvena Stambol kapija. NalazilaseizmeđudanašnjegNarodnog pozorišta i spomenikaknezuMihailuna Trgu republike, a ime je dobila po putu za Carigrad koji je tu počinjao. Uprkossvojoj lepoti, kapija jeupamćena kao mesto na kojem su Turci srpske pobunjenike mučki ubijali. Stoga je knez Mihailo Obrenović 1866. godine naredio da bude srušena kako bi Beograd umesto podsetnika na stradanje dobio simbol napretka. A tih šezdesetih godina 19. veka, ulice Beograda, koji je ležao na putu između istoka i zapada, bile su mračne i uske, ali se svet sve više prilagođavao zapadnjačkimukusima. U to vreme, nakon oslobođenja, rađa se potreba za prosvetom, kulturom, naukom. Igraju se prve pozorišne predstave, aliunedostatkuprostoraizvođene suugostionicama ilihotelskimsalama... Zato je knezMihailoObrenović obećao da će sazidati teatar. Nažalost, nije doživeodavidi ostvarenjesvojezamisli jer je 1868. godine ubijen u Košutnjaku. Ipak, prva predstava u novoizgrađenoj zgradi pozorišta krajem 1869. bila je posvećena njemu i zvala se Posmrtna slava kneza Mihaila. Nakon što je trajno uspostavljena srpska vlast i kapija porušena, oblast trga ipak je dugo ostala neuređena, a kao jedina zgrada tokom tri decenije stajalo je Narodno pozorište. I baš po toj zgradi, prostor današnjeg Trga republike prvobitno se zvao Pozorišni trg. Današnji simbol trga, spomenik knezu Mihailu, izgrađen je 1882. godine, pa je trg počeo da lagano dobija svojeprveobrise. Krajem1892. tuda je svečanoprošaoprvi tramvaj,prvalinija gradskogprevoza uBeogradu, koja je preko Pozorišnog trga povezivalaKalemegdan i Slaviju. Između dva svetska rata tu je bila okretnica tramvaja, koja je, zajedno sa šinama, posle Drugog svetskog rata uklonjena. Novi život Trgu dali su i boemi, koji su se okupljali u zgradi na mestu današnjeg Narodnog muzeja. Poznata pod imenom Kod konjske zadnjice, kultna kafana Dardaneli bila je jedna odnajpoznatijihkafanastarogBeograda. Krajem19. veka tu su rado svraćali glumciNarodnogpozorišta,pa Dardaneli postajusastajališteintelektualnog Beograda. Tu supisani članci zanovine, pozorišnekritikeodmahnakonodgledane predstave. Redovni gosti bili suĐura Jakšić, MilovanGlišić, Vlada Jovanović, Stevan Sremac, Janko Veselinović, Vojislav Ilić... Zgrada je srušena 1901, da bi dve godine kasnije na tom mestu nikla Uprava fondova, zdanje današnjeg Narodnog muzeja. Na mestu gde se danas nalazi omanji park, pored Narodnogpozorišta,doDrugogsvetskog rata bili su kafana i bioskop Kolarac, koji su imedobili povlasnikuzgrade i dobrotvoruIlijiMilosavljevićuKolarcu. Palata Reuniona,ukojoj jebiosmešten bioskop Jadran, izgrađena je1930. godine. Mada se oko njenog izgleda lome koplja skoro čitav vek, ona je i dalje jedan od simbola Trga. Tamo gde danas stoji zgrada Doma štampe, preDrugogsvetskog rata nalazile su se brojna dotrajala zdanja načičkana trgovačkim radnjama. Većina je uništena u bombardovanju 6. aprila 1941. godine. Po završetku rata u blizini su jedno vreme bili grobnica i spomenik palimborcima Crvene armije, da bi kasnije ostaci preneti na GrobljeoslobodilacaBeograda.Narednihgodinanikla je inajvećazgradana Trgu, Domštampe, u kojoj su smešteniKulturni centarBeograda sagalerijama,Međunarodnipres-centar,Gradska kafana… Nedavno je Beograd dobio svoj centralni trg u novom ruhu, više od vek i po otkako je ovaj trg počeo da se formira. Napravljena je raskošna i prostrana pešačka zona, postavljeno je 12 žardinjera sa ukrasnimdrvećem, četiri saobraćajne trake, pametne klupe s besplatnim internetom, senzorimaza temperaturu, kvalitet vazduha i buku, višeod100svetiljkinadaljinsko upravljanje čije svetlomože da se prilagođava događajima koji se na Trgu organizuju, parkingzabicikle... Posebnom obradom granita, na pešačkom delu obeleženo je mesto na kojem se nalazila Stambol kapija, a na pojedinimpločama granita biće obeleženo imestogdesusahranjivani crvenoarmejci pali uborbi za oslobođenjeBeograda 1944. godine. Sve to krasi novi Trg republike u Beogradu, ali onostaje ono staro, dobromestokoječuvasećanjana istoriju i kulturuprestonice, ali i hiljadeprvih ljubavnih sastanaka... 1910. Tekst/Words: Nevena Dimitrijević Fotografije/ Photography: Predrag Mitić, Muzej grada Beograda Trg republike možda ima novo lice, ali ostaje ono staro, dobro mesto koje čuva sećanja na istoriju i kulturu prestonice Republic Square has a new face, but it remains that same good old place that preserves memories of the history and culture of the capital
RkJQdWJsaXNoZXIy MzExMjc5