98 | / sunarodnici 1804. podižu ustanak, a on ih podržava u borbi za slobodu, prikuplja pomoć, učestvuje u diplomatskimmisijama... Ubrzo dolazi u Beograd, tu se nastanjuje i do smrti 1811. učestvuje u političkom životu Srbije i aktivno radi na prosvećivanju naroda. Dositej je nekoliko godina živeo, studirao i radio na nemačkom govornom području. Prvo je u Beču učio nemački, a kasnije je u Haleu i Lajpcigu studirao filozofiju. U Prusku je stigao 1782, a 1788. bio je i u neposrednoj Kantovoj blizini. Dositej je tada posetio njegov zavičaj, a to znamo jer je VII pismo iz Života i priključenija napisao upravo u Kenigzbergu. Da li se tom prilikom susreo sa slavnim filozofom? Nemadokazadasusenajistaknutijinemačkifilozof inajuticajniji srpski mislilac 18. veka tomprilikomvideli. A izvesno je da se oni neće ni pojaviti. Zašto je naš najveći prosvetitelj modernog doba, srpski Sokrat, kako su ga zvali, propustio priliku da upozna najznačajnijeg filozofa prosvetiteljstva? Zašto se mimoišao s autoromkoji je, izmeđuostalog, definisao i samu suštinuprosvećenosti, a takođe za njega, Dositeja, krucijalnu ideju slobodnog mišljenja podigao na nivo principa? Da li je Dositej uopšte išta znao o Kantu? U godini u kojoj je Dositej boravio u Kenigzbergu, Kant je, sedam godina nakon čuvene Kritike čistog uma objavio i Kritiku praktičnog uma, u kojoj je izložio svoje etičko učenje. Iste 1788. drugi put je postao i rektor, a godinu dana ranije i član Kraljevske akademije nauka. Dakle, nije bio nepoznata ličnost u nemačkim intelektualnim krugovima. Naprotiv. Pretpostavljaseda jeDositejmožda posredno, preko svog lajpciškog profesora fizike Borna, nešto saznao i o Kantovim stavovima. Ne znamo da li jeste, ali svakako mu njegova filozofija nije bila u značajnoj meri poznata. Uzgred, Kantovo ime se ne pominje ni na jednom mestu u njegovim spisima. Jednom prilikom mi je moj filozofski učitelj, profesor Slobodan Žunjić, rekao da mi ne znamo zašto se nisu sreli Dositej i Kant, ali damožemodapretpostavimokakavbi odnos našegprosvetiteljabiopremafilozofskimstavovima slavnogNemca. Dositej, najverovatnije, njima ne bi bio oduševljen. On je već biousvojio stanovište zdravog razuma, koje jeKant ismevao. Školovao se kodEberharda, koji jepripadaofilozofskoj tradiciji koja se suprotstavljala Kantovom idealizmu. Takođe, Dositej je, pod uticajem engleskih moralista, zagovarao ideju simpatije, osećajnu kulturu i težnju ka opštem dobru, sve ono što je Kant odbacivao kao nepouzdanu osnovu moralnog suđenja. Nedavnosampitao jednognašeg poznatogfilozofa zašto se nisuvideli Dositej i Kant. Rekao mi je da je odgovor jednostavan i damu nije jasno kako je moguće da to već ne znam. Pa zato što nisu šetali u isto vreme – glasio je njegov odgovor. Šta god da je bio razlog – šteta što nisu. Under the in uence of English moralists, Dositej championed the idea of sympathy, a culture of sentience and the pursuit of the common good – everything that Kant rejected as the unreliable basis of moral judgement Dositej je, pod uticajem engleskih moralista, zagovarao ideju simpatije, osećajnu kulturu i težnju ka opštem dobru, sve ono što je Kant odbacivao kao nepouzdanu osnovu moralnog suđenja chancellor of the university for a second time, after having become a member of the Royal Academy of Sciences a year earlier. As such, he was by no means an unknown gure in German intellectual circles. On the contrary. It is presumed that Dositej may have indirectly learned somethingabout Kant’s views via his professor of physics in Leipzig, Borne. We do not know if he did, but his philosophy certainly wasn’t signi - cantly known to him. Moreover, Kant’s name is not mentioned anywhere in Dositej’s writings. On one occasion, my own philosophy teacher, Professor Slobodan Žunjić, said that we don’t know why Dositej and Kant didn’t meet, but we can assume what the attitude of our enlightenment champion towards the philosophical views of the famous German would have been. Dositej probably wouldn’t have been thrilled with them. He had already adopted the view of common sense that Kant ridiculed. He studied under Johann Augustus Eberhard, who belonged to a philosophical tradition that opposed Kant’s idealism. Moreover, under the influence of English moralists, Dositej championed the idea of sympathy, a culture of sentience and the pursuit of the common good – everything that Kant rejected as the unreliable basis of moral judgement. I recently asked one of our wellknown philosophers why Dositej and Kant didn’t encounter one another. He told me that the answer was simple and that he didn’t understand how it was possible that I didn’t know it already. His responsewas that itwas because theydidn’t go walking at the same time. Whatever the actual reason was – it’s a shame they didn’t meet. iStock / nedomacki iStock / Andrey Danilovich
RkJQdWJsaXNoZXIy MzExMjc5